Томе Ефтимов-Не ни сонував дека ќе бидам дел од „Стенфорд“

Во САД работи на повеќе проекти, но еден од најголемите предизвици со кои се соочува се методи од вештачка интелигенција кои може да се користат за анализа на податоци поврзани со храна и нутриционизам

Струмичанецот Томе Ефтимов е еден од најуспешните македонски научници што работат на полето на информациските технологии, за што сведочат многу награди, истражувања објавени во реномирани меѓународни списанија и, секако, неговиот ангажман во истражувачкиот центар во Универзитетот „Стенфорд“ во Калифорнија. Деновиве беше во Македонија за да ја прими наградата „Најдобар млад научник“ за 2018 година, која му ја врачи претседателот Ѓорге Иванов.

Во САД работи на повеќе проекти, но еден од најголемите предизвици со кои се соочува се методи од вештачка интелигенција кои може да се користат за анализа на податоци поврзани со храна и нутриционизам.

Томе Ефтимов

Македонските студенти размислуваат инженерски

Ефтимов докторирал на Институтот „Јожеф Стефан“ во Љубљана, Словенија. Вели дека патот до докторските студии бил многу вреден. По завршувањето на додипломските студии на Факултетот за електротехника и информациски технологии (ФЕИТ) една година работел како демонстратор таму. Потоа две години бил дел од лабораторијата на академик проф. Љупчо Коцарев при Македонската академија на науките и уметностите – МАНУ. Во меѓувреме се запишал на магистерски студии на Факултетот за информатички науки и компјутерско инженерство (ФИНКИ).

- По завршувањето на магистерските студии решив да продолжам на докторски студии надвор од Македонија бидејќи сметам дека за да се обликуваш како научен истражувач, потребно е да промениш различни средини за да откриеш што најмногу ти одговара. Аплицирав на повеќе позиции низ Европа, од кои Институтот „Јожеф Стефан“ во Љубљана, Словенија, беше една од нив, која ја одбрав за моите докторски студии. Таму добивав стипендија, а работев на развој на статистички методи и методи за обработка на природни јазици, кои може да се употребат генерално за анализа на податоци, пред сѐ, за податоци што се поврзани со храна и нутриционизам. Тезата на која докторирав е „Статистичка обработка на податоци и обработка на природни јазици за нутриционизам“ - раскажува Ефтимов.

Дипломирањето на ФЕИТ и магистрирањето на ФИНКИ е нешто на кое е многу горд. Смета дека овие два факултета придонесуваат за развојот на студенти кои би можеле да продолжат да учат каде што сакаат во светот.

- Она на што сум особено горд е тоа што ни овозможуваат развој на инженерско размислување кое сметам дека кај многу други студенти надвор од Македонија недостига. Од мое лично искуство можам да кажам дека студентите надвор од Македонија се можеби поподготвени на апликативно ниво, но кога доаѓа за развој на идеја или решение, инженерското размислување им недостига.

Никаде во светот нема напредување без постдокторски студии

Ефтимов сега е на постдокторски студии на Универзитетот „Стенфорд“ во САД, второрангиран во светот.

- Продолжувањето на постдокторски студии е чекор кога излегувате надвор од вашата удобна (комфорна) зона. Никаде низ Европа (освен во Македонија), па и надвор од неа не можете да напредувате во избор (доцент, вонреден професор или професор) доколку немате отидено на постдокторски студии. Еден од условите на Институтот „Јожеф Стефан“ е да ги мотивира новите доктори на науки да отидат на постдокторски студии кои ќе бидат надвор од Словенија. Токму затоа, по завршувањето на докторските студии се пријавив на повеќе достапни позиции за постдокторски студии. Бев избран како прв од 144 апликанти на „Марија Кири“-

конкурс од Европската комисија во Барселона, исто така и од Универзитетот „Стенфорд“ во САД. Се одлучив за „Стенфорд“ бидејќи е втор рангиран универзитет во светот, па кога добивате понуда оттаму, не може да ја одбиете - вели Ефтимов.

Во истражувачкиот центар во САД работи во две области.

- Уживам при работата на теориски и емпириски студии кои вклучуваат употреба на математика и статистика. Иако во сите три степени на образование завршив компјутерски науки, многу од луѓето мислат дека сум завршил математика.

Другата област е обработка на природни јазици и машинска интелигенција и учење, каде што фокусот е на развој на модели кои би имале импакт кон добро во општеството (social good). Работам на методи од вештачка интелигенција кои може да се користат за анализа на податоци поврзани со храна и нутриционизам.

Со доаѓањето на „Стенфорд“, исто така се фокусирав на развој на методи од вештачка интелигенција, кои може да се користат за истражување на релациите што постојат меѓу здравјето на луѓето, храната и околината - раскажува тој.

Се гордее со тоа што групата со која истражува е една од првите во светот што работат истражување поврзувајќи ги вештачката интелигенција и податоците за храна и нутриционизам.

- Она на што најмногу сум горд во врска со мојата работа досега е методот што го развивме за споредба на стохастички оптимизациски алгоритми, познат како длабока статистичка споредба (Deep Statistical Comparison). Истиот метод беше избран како Hot-Off-the-Press на конференцијата GECCO 2018, како еден од 10 труда со најнова и најиновативна идеја за 2018 и беше претставен во Кјото, Јапонија.

Професoрите од „Стенфорд“ се премногу едноставни

Вештачката интелигенција е нешто за што многу се зборува во светот на технологијата. Го прашуваме Ефтимов како ќе изгледа светот во иднина, што предвидува?

- Вештачката интелигенција е област која многумина ја најавуваат дека во иднина ќе отфрли постоење на многу работни позиции. Како и да е, јас верувам во интердисциплинарна работа и сметам дека луѓето што се занимаваат со вештачка интелигенција треба да работат со домен-експерти бидејќи треба да ги разбираат податоците за кои развиваат модели.

Ментор на кој му се одушевува и од кој научил многу е проф. д-р. Барбара Короушич-Селјак, која во 2018 година е прогласена за најдобар ментор, награда доделена од претседателот на Словенија.

- Пред да се преселам во Љубљана сметав дека ментор мора да биде истражувач со голем број цитати. Преку работата со Барбара научив дека да се биде добар ментор значи, пред сѐ, да се биде човек, а не високоцитиран истражувач. Тоа е разликата да се биде лидер или само ментор. Професoрите од „Стенфорд“ се луѓе што се премногу едноставни, секогаш се достапни за дискусија и да им помогнат на студентите и на младите истражувачи.

Вели дека е огромна чест и задоволство да се добие признанието „Најдобар млад научник“ бидејќи го добил во неговата татковина.

- Истовремено претставува и огромна мотивација да продолжам со моите истражувачки ангажмани и предизвици.

Вака изгледа неговата табла

За пет години би сакал да има своја лабораторија со студенти. На младите, без разлика дали се гледаат себеси во науката или не, им порачува да веруваат во себе и во своите можности, но и верно да ги следат своите соништа.

- Само така тие соништа ќе станат убаво јаве. Кога се запишав на додипломските студии на Факултетот за електротехника и информациски технологии, никогаш не замислував дека еден ден ќе се запишам и на докторски студии, ниту дека ќе бидам дел од „Стенфорд“. Но воден од сопствените соништа и амбиции, сето тоа стана моја реалност и дел од животот што го живеам.

Извор: fakulteti.mk

НАСА: Астероид со големина на облакодер ќе помине покрај Земјата

Астероид голем колку облакодер денеска ќе помине на 2,7 милиони километри од Земјата.

„Но, не грижете се бидејќи шансите да не удри астероид се многу мали“, пишува Гардијан.

Центарот на НАСА за проучување на објекти блиску до Земјата проценува дека астероидот е широк помеѓу 210 и 480 метри. Ова значи дека астероидот би можел да биде сличен по големина на Емпајер Стејт Билдинг во Њујорк или Кулата Вилис во Чикаго.

Откриен во 2008 година, астероидот е означен како 2008 OS7. Нема да ни се врати до 2032 година, но ќе биде многу подалечна средба бидејќи тогаш ќе биде на повеќе од 72 милиони километри од Земјата.

Безопасното прелетување е едно од неколкуте прелетувања на астероиди оваа недела. И три многу помали астероиди денеска безопасно ќе „прозујат“ покрај Земјата. Овие астероиди немаат дијаметар поголем од десет метри. Два астероиди ќе поминат покрај Земјата во сабота, додека астероид со големина половина од 2008 OS7 ќе го направи тоа во недела.

ВИДЕО: Огромен древен град стар 2.500 години пронајден во Амазонската прашума

Живеалиштата во регионот Упано во Источен Еквадор биле поврзани со неверојатна мрежа од патишта и канали. Тие се наоѓаат во близина на вулкан кој ја направил земјата плодна, но кој можел да предизвика уништување на заедницата. Иако се знаело за градовите во висорамнините на Јужна Америка, како што е Мачу Пикчу во Перу, се верувало дека во Амазонија луѓето живеат само во номадски, мали заедници, пишува Би-Би-Си.

„Ова е постаро од која било друга локација за која знаеме во Амазонија. Имаме евроцентричен поглед на цивилизацијата, но тоа покажува дека мораме да ја промениме нашата идеја за тоа што е култура и цивилизација“, изјавил директорот на францускиот Национален центар за научни истражувања, Стефан Ростен, кој го водеше истражувањето.

Антоан Дорисон, кој исто така е вклучен во истражувањето, навел дека ова откритие го менува погледот на амазонската култура.

„Повеќето луѓе веројатно замислуваат мали, голи луѓе кои живеат во живеалишта и расчистуваат земјиште. Ова покажува дека древните луѓе живееле во комплицирани, урбани заедници“, додава тој.

Археолозите претпоставуваат дека градот бил изграден пред 2.500 години и дека луѓето живееле во него 1.000 години. Тешко е да се процени точно колку луѓе живееле таму, но постои можност сигурно да имало 10.000, ако не и 100.000.

За време на истражувањето, извршени се археолошки ископувања на 300 квадратни километри, а при летовите на авионите биле користени ласерски сензори за да се утврди присуството на остатоци од древниот град под бујната вегетација. Се верува дека многу од живеалиштата биле користени како куќи, додека некои биле користени за церемонијални цели. Дорисон ја издвои патната мрежа како особено импресивна, опишувајќи ја како високо софистицирана мрежа.

Пронајдени се и канали за кои се верува дека служеле за управување со водите, влезови со блокади, што укажува дека можеби имало закана од други луѓе, камења за мелење растенија и изгорени семиња.

Древниот град во Амазонија е пронајден во првото сеопфатно истражување кое траело 25 години. Откриено е големо, сложено општество кое можеби е дури и поголемо од народите на Маите во Мексико и Централна Америка.

„Замислете дека сте откриле друга цивилизација како Маите, но со сосема поинаква архитектура, користење на земјиштето, керамика“, вели Хосе Ириарте, професор по археологија на Универзитетот во Ексетер во Англија, кој не бил вклучен во ова истражување.

Како што истакна, некои од овие пронајдоци се единствени за Јужна Америка. Тој посочи дека заедницата во овој град била добро организирана и поврзана. Не се знае многу за луѓето кои живееле таму и какво било нивното општество. Се верува дека биле фокусирани на земјоделството, дека јаделе пченка и сладок компир и дека пиеле чичу – вид слатко пиво.

Професорот Ростен истакна дека бил предупреден за ова истражување на почетокот на неговата кариера бидејќи се верувало дека во Амазонија не живееле древни заедници.

„Но, бев многу тврдоглав, па сепак го направив тоа. Морам да признаам дека сум многу среќен што го направив ова големо откритие“, рече тој.

Следниот чекор за истражувачите е да разберат што се наоѓа во соседната област од 300 квадратни километри којашто е сè уште неистражена.

Храм со можна поврзаност со Александар Македонски откриен во Ирак

Археолози од Британскиот музеј во Лондон откриле два храма, едниот изграден врз другиот, во антички град во Ирак. Поновиот храм, се чини, датира од четвртиот век п.н.е. и има можна поврзаност со култот кон древниот бог Херакле и со Александар Македонски, иако неговото име не е спомнато.

Постариот храм е пронајден при ископувања кај древниот сумерски град Гирсу, близу денешната населба Тело во југоисточен Ирак. Ископувањата се дел од тековниот потфат именуван „Проект Гирсу“. Остатоците од постариот сумерски храм биле пронајдени на истото место, под поновата градба којашто била посветена на Херакле и неговиот сумерски еквивалент, богот-херој Нингирсу

– Фактот дека (поновиот, з.п.) храм бил подигнат на истото место каде што 1.500 години претходно се наоѓал другиот храм, не е случајно, а местото морало да има одредено значење за луѓето од Месопотамија. Тоа покажува дека жителите на Вавилонија во (четвртиот, з.п.) век п.н.е. имале огромно познавање за нивната историја. Наследството на Сумерите сè уште било многу живописно, појасни Себастијен Реј, археолог и куратор за Месопотамија во Британскиот музеј кој го предводи ископувањето, во изјава за „Лајв сајенс“ (Live Science).

Кај поновиот храм е пронајдена и плочка од печена глина со зачуван натпис на арамејски и хеленски-коине јазик, што се однесува на „дарителот на двајца браќа“ – можна алузија на македонскиот владетел кој освоил голем дел од тогаш познатиот свет за време на неговото 13-годишно владеење од 336 година до 323 г. п.н.е. 

– Тој натпис е многу занимлив, бидејќи се споменува енигматично вавилонско име напишано на грчки и арамејски јазик. Поимот „Ададнадинаке“, што значи – „Адад, дарителот на браќата“, е јасно избрано како свечена титула поради неговиот архаичен тон и симболичните конотации. Сите докази укажуваат на фактот дека името било извонредно ретко, додава истражувачот.

На наоѓалиштето, археолозите откриле сребрена паричка драхма, закопана под некаков олтар или светилиште, како и плочката со натписот.

– Самиот натпис е поздрав до Зевс, грчкиот врховен бог, кој честопати е прикажан со гром и орел. И двата симболи може да се најдат на монетата, којашто веројатно била искована во Вавилон под власта на Александар Велики. Го прикажува и Херакле во младешка возраст, изјави Реј.

Богот Зевс (инаку еквивалент на древномакедонското божество Дион), бил замислен предок на Александар, слично како и египетскиот бог Амон. Сè ова укажува дека Александар Македонски можеби директно и активно бил вклучен во обновувањето на светилиштето и оти можеби бил предвиден и споменик со ликот на Македонецот за во храмот по неговата смрт, велат археолозите.

– Тој можеби имал можност да оди таму – или за време на неговиот престој во Вавилон, или по патот кон (градот) Суза. Значајно е тоа што тој можел да ги плати своите војници откако го зазел Вавилон, бидејќи градскиот ковчег му бил предаден. Ова значело дека Александар и неговите војсководци имале контрола врз богатството на тоа подрачје и веројатно го користеле вавилонското сребро за изработка на многуте монети што биле ковани во градот. Пронајдените фигурини, што потекнуваат од низа места во хеленистичкиот свет, во многу случаи морало да бидат носени во храмот од посетителите. Меѓу нив се и македонските коњаници кои имале силна приврзаност со Александар Македонски. Така, тие можеле да се поврзат и со култот на воинственото херојство, објасни Реј.

Сепак, научниците сè уште не можат со сигурност да потврдат дали македонскиот владетел навистина го посетил ова место.

Инаку, името на Александар Македонски го има на други пронајдени вавилонски записи од тоа време. На почетокот на овој 21. век се пронајдени и преведени тн. „Астрономски дневници“ од 4. век п.н.е. Во еден напис, како што пренесува и холандскиот професор Јона Лендеринг, се чита: А-лек-са-ан-дар, како што биле испишани слоговите со клинесто писмо. Историчарите ги искористиле астрономските податоци од овие записи за да го одредат времето на смртта на македонскиот освојувач, а тоа бил денот меѓу вечерните часови на 10 јуни и 11 јуни 323 година п.н.е. 

Популарно